Zespół jelita drażliwego jest schorzeniem, które obejmuje jelito cienkie i grube. Ma ono charakter przewlekły i charakteryzuje się występowaniem uporczywych objawów ze strony układu pokarmowego. Wyróżnia się 3 postacie: biegunkową, zaparciową i mieszaną. Zobacz, jak wygląda leczenie zespołu jelita drażliwego.
W Polsce na zespół jelita drażliwego występuje u około 13% dorosłej populacji. Odsetek ten może być wyższy, ponieważ nie wszystkie osoby szukają pomocy medycznej. Zaburzenie częściej występuje u kobiet. W większości przypadków choroba jest rozpoznawana w 3. lub 4. dekadzie życia.
Czym jest zespół jelita drażliwego?
Jest to przewlekła choroba układu pokarmowego. Ma ona charakter czynnościowy. Oznacza to, że w jej przebiegu nie stwierdza się morfologicznych zmian w narządach, ani żadnych innych nieprawidłowości w badaniach. W każdym przypadku mogą dominować inne objawy. Dlatego wyróżnia się 3 postacie zespołu jelita drażliwego:
biegunkową,
zaparciową,
mieszaną.
Zespół jelita wrażliwego charakteryzuje się tym, że objawy często nawracają. Mimo to zwykle ma łagodny przebieg, nie prowadzi do wyniszczenia organizmu i nie powoduje powikłań, które zagrażają życiu.
Jakie są przyczyny zespołu jelita drażliwego?
Nie udało się poznać przyczyn zespołu jelita drażliwego. Prawdopodobnie choroba ma podłoże wieloczynnikowe. Badacze przypuszczają, że za rozwój nieprawidłowości mogą odpowiadać:
zaburzenia czynności motorycznej i wydzielniczej jelit,
zaburzenia czucia trzewnego,
zaburzenia mikroflory jelitowej,
nadmierna wrażliwość na stres (związana z zaburzeniami na osi mózg-jelita),
przebycie infekcyjnej biegunki bakteryjnej.
Wiele mówi się o czynnikach neurologicznych i psychicznych. Badania wskazują, że u osób z zespołem jelita drażliwego obecne są zmiany aktywności w obszarach kory mózgowej odpowiadających za odczuwanie bólu. Ponadto u większości pacjentów występują zaburzenia psychiczne – zwłaszcza depresja, lęk lub zaburzenia osobowości.
Objawy zespołu jelita drażliwego
Głównym objawem zespołu jelita drażliwego jest ból brzucha. Utrzymuje się on przez cały czas lub ma charakter nawracający. Jest zlokalizowany w podbrzuszu lub okolicy lewego dołu biodrowego. Pacjenci opisują go jako nękający, skurczowy lub ostry. Dolegliwości bólowe ulegają nasileniu po spożyciu posiłku, natomiast ulgę przynosi wypróżnienie się.
Pozostałe objawy zespołu jelita drażliwego to:
zaparcia z uczuciem niepełnego wypróżnienia,
biegunki z gwałtownym parciem (stolec może być półpłynny lub płynny),
obecność śluzu w kale,
wzdęcia,
częste odbijanie się i gazy,
nudności i wymioty,
zgaga,
bóle głowy,
uczucie zmęczenia,
częste oddawanie moczu,
zaburzenia cyklu menstruacyjnego.
Postać choroby zależy od tego, które objawy dominują. Dolegliwości mogą nasilać się w sytuacjach stresowych. Zespół jelita drażliwego u wielu osób powoduje pogorszenie jakości życia.
Diagnostyka zespołu jelita drażliwego
Przede wszystkim bardzo ważne jest wykluczenie innych przyczyn występujących dolegliwości (m.in. celiakii, zapalenia jelit, infekcji pasożytniczej, nowotworu). Może się również zdarzyć, że zespół jelita drażliwego współwystępuje z zaburzeniami przewodu pokarmowego.
Badania, które mogą zostać zlecone to:
testy laboratoryjne krwi (m.in. morfologia, CRP, poziom hormonów tarczycy, badania serologiczne),
test tolerancji laktozy,
badanie kału w kierunku pasożytów,
test oddechowy (pozwala stwierdzić przerost bakteryjny jelita cienkiego),
badanie USG jamy brzusznej,
kolonoskopia,
gastroskopia.
Ważnym kryterium do rozpoznania zespołu jelita drażliwego jest występowanie bólu brzucha od co najmniej 6 miesięcy (w tym w ciągu ostatnich 3 miesięcy przez przynajmniej 1 dzień w tygodniu). Musi być on związany z wypróżnieniem oraz zmianą charakteru stolca.
Leczenie zespołu jelita drażliwego
Leczenie zespołu jelita drażliwego polega na łagodzeniu objawów. Lekarz może zdecydować o włączeniu farmakoterapii (m.in. leków przeciwdepresyjnych, leków rozkurczowych, a także probiotyków). Ważne jest też postępowanie dietetyczne.
U części chorych należy rozważyć leczenie psychologiczne (szczególnie przy współwystępujących zaburzeniach emocjonalnych). Ważne jest unikanie sytuacji stresowych oraz nauczenie się metod radzenia sobie ze stresem. Pomóc może medytacja i joga.
Dieta przy zespole jelita drażliwego
W leczeniu zespołu jelita wrażliwego ważną rolę odgrywa postępowanie dietetyczne. Dzięki diecie możliwe jest złagodzenie objawów. Sposób odżywiania się zależy przede wszystkim od tego, jaki rodzaj choroby występuje u danego pacjenta.
Dieta przy zespole jelita drażliwego, w którym dominują objawy biegunkowe, polega na:
spożywaniu lekkostrawnych posiłków,
ograniczeniu tłuszczu,
ograniczeniu spożywania nierozpuszczalnej frakcji błonnika pokarmowego,
wypijaniu 2–3 litrów wody dziennie,
ograniczeniu spożywania produktów zawierających laktozę
Należy spożywać owoce i warzywa z błonnikiem rozpuszczalnym (m.in. dynię, marchew, cukinię, cytrusy i niedojrzałe banany) oraz gotowane i pozbawione skórki, drobne kasze, produkty pszenne, jaja gotowane na miękko.
W zaparciowej postaci jelita drażliwego należy:
ograniczyć spożycie produktów pszennych i ryżu,
ograniczyć spożywanie kakao i fast-foodów,
ograniczyć spożywanie warzyw powodujących wzdęcia (m.in. warzyw kapustnych, strączków),
ograniczyć kawę,
do każdego posiłku włączyć owoce lub warzywa z błonnikiem.,
pić około 2 litry wody dziennie.
Osoby chore powinny spożywać posiłki regularnie i bez pośpiechu. Wskazane jest spożywanie 5 posiłków dziennie. Konieczne jest ograniczenie tzw. produktów FODMAP, czyli fermentujących oligosacharydów, monosacharydów, disacharydów i polioli (m.in. mleko krowie, śmietana, warzywa strączkowe, pistacje, orzechy nerkowca, warzywa kapustne, awokado, żyto). Mogą spożywać je osoby, które nie obserwują po nich nasilenia objawów.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Obecnie całkowite wyleczenie zespołu jelita drażliwego nie jest możliwe. Stosowania terapia ma na celu łagodzenie objawów oraz uzyskanie stanu remisji. W większości przypadków dolegliwości systematycznie nawracają. Trwają jednak badania nad lekami, które są w stanie zwalczyć przyczynę zespołu jelita drażliwego, a tym samym pomóc wielu chorym w powrocie do zdrowia.
Bibliografia:
P. Gajewski, A. Szczeklik, Interna Szczeklika 2017, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017.
D. Gumiela, Postępowanie dietetyczne u osób chorujących na zespół jelita drażliwego (IBS), „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 2020, t. 11, nr 3, s. 121–127.
E.B. Joć i in., Jakość życia pacjentów z zespołem jelita drażliwego przed i po edukacji, „Psychiatria Polska” 2015, nr 49, s. 821–833.
K. Adrych, G. Rydzewska, Rozpoznawanie i leczenie zespołu jelita nadwrażliwego w praktyce lekarza rodzinnego, „Varia Medica” 2020, t. 4, nr 1, s. 52–59.