Najczęściej występującym zaburzeniem psychicznym w wieku podeszłym jest depresja. Choroba ma ogromny wpływ na ogólny stan zdrowia, jakość życia oraz funkcjonowanie w społeczeństwie. Przyczyn może być wiele - poczucie osamotnienia, utrata sprawności, przejście na emeryturę, śmierć członka rodziny. Największym problemem jest jednak to, że w wielu przypadkach depresja wieku podeszłego nie zostaje rozpoznana, a przez to chorzy nie są poddawani odpowiedniemu leczeniu.
Szacuje się, że depresja wieku podeszłego dotyczy ponad 15% osób po 65. roku życia, a z roku na rok przypadków będzie coraz więcej. Jest to spowodowane przede wszystkim starzeniem się społeczeństwa i wydłużeniem przeciętnej długości życia.
Depresja wieku podeszłego
Depresja wieku podeszłego to zaburzenie afektywne, czyli dotyczące emocji, nastroju i aktywności. Choroba może przyjmować różne postaci, a co za tym idzie różnić się objawami oraz czasem ich występowania. Niemniej jednak dominujące jest uczucie smutku, przygnębienie, zniechęcenie i spowolnienie.
Przyczyny depresji wieku podeszłego są mocno zróżnicowane. Duże znaczenie mają czynniki somatyczne, czyli te związane z ogólnym stanem zdrowia. Mowa przede wszystkim o schorzeniach przewlekłych, zwłaszcza tych, które objawiają się dużym bólem lub są przyczyną znacznego pogorszenia się jakości życia (np. reumatoidalne zapalenie stawów, nowotwór, choroby serca). Ponadto na wystąpienie depresji są bardziej narażone osoby, które cierpią na schorzenia neurologiczne, zwłaszcza chorobę Alzheimera lub chorobę Parkinsona.
Duże znaczenie przypisuje się także czynniki psychiczne - głównie zdarzenia, które wywołują silne emocje lub stres. Najczęściej są to: utrata bliskiej osoby, utrata sprawności fizycznej, zmiana miejsca zamieszkania, przejście na emeryturę, problemy finansowe, długa hospitalizacja, konflikty, brak wsparcia ze strony najbliższych, osamotnienie, choroba partnera. Tutaj dodatkowym czynnikiem ryzyka są pewne cechy osobowości: lękliwość, nieumiejętność radzenia sobie ze stresem, uzależnianie się od innych, niska samoocena.
Depresja wieku podeszłego może być również skutkiem niedoborów. Głównie kwasu foliowego, witaminy B12 (i innych witamin z grupy B), witaminy D. Podejrzewa się także niedobór magnezu, jednak brak jest badań, które jednoznacznie to potwierdzają. Inną przyczyną choroby mogą być zaburzenia hormonalne (m.in. niedoczynność tarczycy).
Podsumowując, przyczyny depresji wieku podeszłego i najważniejsze czynniki ryzyka to:
traumatyczne zdarzenie losowe,
poczucie osamotnienia,
poczucie nieprzydatności,
zakończenie pracy zawodowej,
trudna sytuacja finansowa,
utrata niezależności,
choroby przewlekłe,
niedobór witamin z grupy B,
choroba nowotworowa,
utrata sprawności fizycznej,
zaburzenia hormonalne (głównie niedoczynność tarczycy).
Warto jeszcze pamiętać, że w trudnych sytuacjach losowych lub usłyszeniu diagnozy o chorobie przewlekłej - smutek, przygnębienie i załamanie są naturalną reakcją. Problem pojawia się wtedy, gdy wszystkie te uczucia przedłużają się lub istotnie wpływają na codzienne funkcjonowanie.
Objawy depresji wieku podeszłego
Objawy depresji wieku podeszłego to głównie:
obniżenie nastroju,
płaczliwość,
przygnębienie,
zniechęcenie,
niezdolność do odczuwania przyjemności,
utrata zainteresowań,
brak motywacji,
zaburzenia uwagi i koncentracji,
problemy z pamięcią,
drażliwość,
spowolnienie tempa myślenia,
obniżona samoocena,
poczucie winy,
koszmary senne,
pesymizm,
lęk,
urojenia katastroficzne,
samooskarżenia,
poniżanie siebie.
Bardzo istotne jest, że w depresji wieku podeszłego ma miejsce tzw. somatyzacja objawów. Oznacza to, że osoba chora czuje się źle fizycznie na skutek zaburzeń psychicznych. Mogą to być bóle głowy, bóle brzucha, zaburzenia snu, zmęczenie, bóle w klatce piersiowej, spadek masy ciała, kołatanie serca, brak apetytu. Bardzo często somatyczne objawy depresji wychodzą na pierwszy plan i maskują dolegliwości psychiczne.
Warto też wspomnieć o tym, że osoba z depresją wieku podeszłego przybiera charakterystyczny wygląd. Jest zgarbiona, ma spuszczoną głowę, unika kontaktu wzrokowego, ma wzmożone napięcie mięśni, zatrzymuje wzrok w jednym punkcie. Do tego dochodzi spowolnienie ruchowe, smutny wyraz twarzy i brak dbałości o siebie (higienę, wygląd, otoczenie). To często jest pierwszym sygnałem depresji wieku podeszłego.
Diagnostyka depresji wieku podeszłego
Rozpoznanie depresji u osób w podeszłym wieku sprawia duże problemy, dlatego uważa się, że wiele przypadków jest jeszcze niezdiagnozowanych. Dzieje się tak z powodu somatyzacji objawów - pacjenci najczęściej zgłaszają jedynie fizyczne dolegliwości i całkowicie pomijają swój stan psychiczny. Dodatkowo brak aktywności, apatia, narzekanie itp. są uznawane za społeczeństwo za naturalne cechy osób starszych.
Dobrze jest, jeżeli lekarze pierwszego kontaktu w wywiadzie chorobowym uwzględniają także samopoczucie psychiczne pacjenta. Mogą zostać do tego wykorzystane różnego rodzaju skale (np. Geriatryczna Skala Oceny Depresji lub kwestionariusz PHQ składający się z 9 pytań).
Depresja wieku podeszłego jest rozpoznawana na podstawie wywiadu chorobowego. Podstawowym kryterium jest stwierdzenie objawów podstawowych oraz towarzyszących, które utrzymują się od ponad 2 tygodni.
Leczenie depresji wieku podeszłego
Leczenie depresji wieku podeszłego powinno obejmować farmakoterapię i psychoterapię. Duże znaczenie ma zwłaszcza ta druga, ponieważ dzięki niej osoba starsza może przepracować przyczynę problemu, a także aktywnie powrócić do normalnego życia - terapeuta pomaga zaplanować aktywność, uporządkować rytm dnia oraz zmienić pewne schematy i wzorce zachowań.
W depresji wieku podeszłego stosuje się przede wszystkim leki z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny lub trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne. Należy stosować je pod kontrolą lekarza oraz ściśle z jego zaleceniami, ponieważ środki te mogą powodować działania niepożądane lub wchodzić w interakcję z innymi lekami. Dodatkowo ważne jest odpowiednie leczenie chorób współistniejących oraz uzupełnienie niedoborów witaminowych. W ciężkich przypadkach konieczna jest hospitalizacja.
Ryzyko samobójstwa
Depresja wieku podeszłego jest szczególnie niebezpieczna ze względu na możliwość popełnienia samobójstwa. Uważa się, że u osób powyżej 65. roku życia próby targnięcia się na życie kończą się powodzeniem 3 razy częściej, niż w innych grupach wiekowych. Dlatego trzeba zachować czujność i każde komunikaty dotyczące braku chęci do życia traktować poważnie - w większości przypadków osoby, które popełniły samobójstwo wcześniej sygnalizowało najbliższym (lub lekarzowi) taki zamiar.
Jednak nie każda osoba komunikuje myśli samobójcze werbalnie. Często manifestuje takie zamiary w inny sposób: gromadzi leki, żegna się z najbliższymi, świadomie naraża się na niebezpieczeństwo, podejmuje się ryzykownych zachowań.
Jak pomóc osobie z depresją wieku podeszłego?
Osoba, która przejawia objawy depresji wymaga pomocy ze strony swoich najbliższych. Przede wszystkim konieczna jest szczera rozmowa. Powinna być ona delikatna i pełna zrozumienia. Nie można w niej używać sformułowań typu “wszyscy mają ciężko”, “weź się w garść”, “wyjdź do ludzi”. W razie potrzeby przed przeprowadzeniem rozmowy można skonsultować się z psychologiem, który podpowie, w jaki sposób rozmawiać z osobą chorą.
Depresja wieku podeszłego jest chorobą, dlatego osoba chora powinna rozpocząć leczenie. Opiekun lub bliska osoba ma za zadanie przekonać ją do podjęcia terapii, wskazać jej plusy oraz zaproponować swoje wsparcie, np. towarzystwo w wizytach w poradni psychologicznej.
Ważne jest także towarzyszenie w codziennym życiu. Chwila na rozmowę, spacer lub inną aktywność. Trzeba pamiętać, że często to, czego najbardziej potrzebuje chory to osoba, która go wysłucha. Opiekun powinien być cierpliwy i powstrzymywać się od osądów. Warto jednak chwalić i wzmacniać pozytywne cechy osoby z depresją i zachęcać do podejmowania różnego rodzaju działań.